अंतरस्थिच्या खुणा | अंतर्निष्ठ जाणती ||

(शुकासारिखे पूर्ण वैराग्य ज्याचे | वसिष्ठापरी ज्ञान योगेश्वराचे ||

कवि वाल्मिकासारिखा मान्य ऐसा | नमस्कार माझा सद्गुरु रामदासा ||)

 प्रबल यवन झाले होते

वंदय ह्या महाराष्ट्रात 

आंक्रदत होता धर्म,

परसत्तेच्या दारांत

शौर्य धैर्य रुपले होते,

पर सेवेच्या पंकात

ऐशा वेळी कल्याणी,धीराची केवळ खाणी 

श्री समर्थ सदगुरुवाणी 

दुमदुमली हो सर्वत्र...

जय जय रघुवीर समर्थ...||

      

         ३५० वर्षा आधी वंदनीय अश्या महाराष्ट्रात परसत्तेने धुमाकुळ घातला होता.महाराष्ट्र हा परसत्तेच्या मुठित रक्ताळलेला होता. अश्या महाराष्ट्राला परसत्तेच्या मुठीतून मोकळ करण्यासाठी एका युगपुरुष-साधुपुरुषाने जन्म घेतला. त्यांचा जन्म देशाच्या कल्याणासाठी झाला.त्यांचे सुत्रच होते देशाच्या कल्याणार्थ, जय जय रघुवीर समर्थ |

          श्री सद्गुरु भगवान श्रीधर स्वामी म्हणतात कि,

पंध्राशे शक तीस रामनवमी माध्यान्हीं जे पातले ।

श्रीरामा नच भिन्न मी म्हणूनी की त्याची दिनी जन्मले ।

श्रीनारायण नाम सार्थची असे जाणोनी हो ठेविले ।

विश्वोद्धारी विभू श्री समर्थ जगती त्याची नमी पाऊले ।।

           शके १५३० साली रामनवमीच्या दिवशी देशाचे सार्थक करण्यासाठि विश्वाचा उद्धार करण्यासाठी समर्थ पाऊले जमिनीवर अवतरली. समर्थ अन् श्री राम हे वेगळे नव्हेच...! मग असे हे समर्थ कोण? तर साक्षात श्रीरामाचा दास रामदास....

श्री समर्थांचा जन्म जांब या गावी झाला. समर्थांचे संपुर्ण नाव नारायण सुर्याजीपंत ठोसर. पुर्वजांनी स्थापन केलेल्या राममंदिरात समर्थांचे बालपणी चे दिवस जात. विश्रामांसाठि येणाऱ्या साधुंकडुन समर्थ यवनांच्या आक्रमणाच्या बातम्या ऐकत व त्यांच्या मनात प्रचंड देशाबद्दल चिंता सतावत. वयाच्या सहाव्या वर्षापासुन जगाची तळमळ त्यांच्या मनी होती. चिंता करितो विश्वाची असे म्हणणारे समर्थ फक्त सहा वर्षाचे होते. समर्थ म्हणायचे चिंतेने उर फाटतो. असा हा बालक खरचं जगाच्या कल्याणाचा विचार लहानपणापासुनच करत. लहानपणीच जग हे नश्वर आहे याची जाणीव झाली. हनुमंत स्वामी आणि श्रीरामांचे नाव अखंड मुखी. बालपणीच अश्या समर्थांना श्रीरामांनी दर्शन दिले. व अनुग्रह दिला.

(मोगर्यांच्या फुलांनी सजवलेली श्री समर्थ समाधी) 

         आपल्या जन्माचा त्रास हा सोबतीला होऊ नये म्हणुन बारा वर्षाचे असताना सावधान हा शब्द ऐकुन विवाह मंडपातुन पलायन केले. तिथुन देशकार्यासाठि आणि धर्मकार्यासाठी जीवनदान दिले. समर्थांनी १२ वर्ष गोदावरी नदीकाठी तपश्वर्या केली. त्यानंतर टाकळी येथे शहाजीराजांना त्यांचा पुत्र शिवाजी महाराजांस भारत भ्रमंती झाल्यावर शिष्य स्विकारण्याचे वचन दिले व भारत भ्रमंती सुरु केली.

    समर्थांना भारत भ्रमंती करताना अनेक अनुभव आले त्यापैकी एक अनुभव म्हणजे शिखांचे सहावे गुरु हरगोविंद सिंग हे आपल्या सैन्यासह हिमालयात श्रीनगरला भेटले. ते धर्मगुरु असुनहि १००० फौज आणि कंबरेला तलवार. यावर समर्थ बोलतात कि ,"क्यु माया नहि त्येजी ?" त्यावर धर्मगुरु उत्तरतात कि, त्येजी पर अदंरसे..तो फिर ये दो तलवार किसलिये हरगोंविद म्हणतात कि एक मिरी के लिए एक पिरी के लिए म्हणजे स्त्री अन् धर्म सरंक्षणासाठि. मग समर्थ विचारतात ये फौजफाटा किसलिए? तेव्हा हरगोविंदसिंग छान उत्तर देतात आगे चलकर तुम्हे भी ये हि करना होगा क्योंकी सशस्त्र रखे बिना हिंदुस्तान आजाद् नहि होगा..! 

     सशस्त्र क्रांतीचा विचार तेव्हा पासुन त्यांच्या मनी आला. त्यामुळे त्यांनी नेहमी प्रबळ चतुर अश्या सैन्य बाळगण्याचा शिवाजीराजांना संदेश दिला आहे. शिवाजी महाराजांच्या विजयाचा विजय हा समर्थांचा आहे. तुमचे देसी वास्तव्य केले परंतु वर्तमान नाहि घेतले. या पत्रातील वाक्यानंतर चाफळला शिवसमर्थ भेट घडली. अन् खऱ्या हिंदवी स्वराज्याला सुरुवात झाली.

    समर्थांनी अखंड जीवनात  राजकारणाला भर दिला. राजकारण हा प्रथम शब्द समर्थांचा.

मुख्य ते हरिकथा निरुपण |

दुसरे ते राजकारण |

तिसरे ते सावधपण |

सर्वांविषयी ||

 राजकारण म्हणजे सत्ताकारण नव्हे तर राजा करण्यासाठीचे कारण होय. 'राजकारण बहुत करावे परंतु कळोची नेदावे' हे सुत्र नेहमी महाराजांच्या अंगी समर्थांनी रुजवले.आणि याच शिकवणीतुन हिंदवी स्वराज्य स्थापन झाले

   समर्थांचे शिष्य परंपरेचे कौतुक करावे तेव्हढे कमीच. आ. संभाजीराव भिडे गुरुजी म्हणतात कि,

(श्री समर्थ शिष्य कल्याणस्वामी )

 गुरुं शोधतां शोधतां ऊर फाटे।

मना सारखा अन्य आहे न कोठें।।

मनाच्या तळी ठान मांडून राहूं।

भवाचा निधी पार लंगून जाऊं।।

असा गुरु जर शिष्याला लाभला तर जिवनाचे सार्थक नक्कीच होईल. समर्थांनी देह ठेवण्याच्या सहा वर्ष आधी सज्जनगडावर वास्तव्य केले. समर्थ एक उत्तम उत्कृष्ट लेखक हि होते. शिवरायांची जितकी छान स्तुती पत्राद्वारे समर्थांनी केली आहे तितकी स्तुती कोणाला करणे शक्य नाही. कारण ती स्तुती केवळ स्तुती नसून त्या प्रत्येक वाक्यात दुसर्याला उपदेश आहे. लेखनात स्तुती नक्कीच होती पण गर्व येऊ नये यासाठी देणे इश्वराचे यासारखे पत्र हि लिहिले आहेत. दूरदृष्टीचे उत्तम उदाहरण म्हणजे शिवथरघळीला लिहिलेला समर्थांचा ग्रंथ ग्रंथराज श्रीमत दासबोध. आजच्या युगातील मानवी देहाच्या जन्मापासुन मृत्युपर्यतच्या जीवन चालवण्याचे सुत्र समर्थांनी त्याकाळी लिहुन ठेवला. हजारो पेक्षा जास्त मारुतीरायांची मठ व व्यायामशाळा समर्थांनी स्थापन केली त्यामागे हि परमार्थ तसेच देश कल्याण हाच हेतु होता. आरत्या, श्लोक, करुणाष्टके आज हि त्यातील प्रत्येक ओवी मंत्रमुग्ध करतात.

   आपल्या आयुष्यात त्यांनी आधी प्रपंच करावा नेटका | मग घ्यावे परमार्थ विवेका || हा उपदेश दिला तसेच यासाठि अखंड उपासनेची जोड ठेवली त्यासाठि समर्थ म्हणतात,

  विवेक पहाणे बरा, खरा विचार तो करा |

  उपासकांसी सुचना उपासना उपासना ||

  समर्थ म्हणजे जिवनाची अनुभुती साक्षात परब्रम्हा ! त्यांच्या बद्दल अजुन काय लिहावे...त्यांच्या ओवीत सांगायचे झाले तर इतकंच सांगेन...

  म्हणौन सदगुरु वर्णवेना |

   हे गे हेचि माझी वर्णना |

   अंतरस्थिच्या खुणा |

   अंतर्निष्ठ जाणती ||

|| जय जय रघुवीर समर्थ ||

- नेहा जाधव.

Share: